Endometrioza - co to jest?

Uwaga: ten artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny, nie służy samoleczeniu i nie może zastąpić indywidualnej porady lekarskiej.

Co to jest endometrium i jak zmienia się w czasie cyklu menstruacyjnego?

Endometrium to błona śluzowa, która pokrywa jamę macicy. Po zapłodnieniu to właśnie w nim zagnieżdża się zarodek. Endometrium jest bardzo wrażliwe na zmiany hormonalne i w czasie cyklu miesiączkowego ulega zmianom. W pierwszej fazie cyklu – w czasie miesiączki – endometrium rozrośnięte w poprzednim cyklu złuszcza się i jest usuwane z macicy wraz z krwią w czasie menstruacji. Następnie, zmiany stężenia hormonów żeńskich – estrogenów i innych – stymulują ponowne pogrubienie endometrium, które staje się gąbczaste i bogato ukrwione.

 Stymulacja endometrium do wzrostu i pogrubienia zaczyna się pod koniec pierwszej połowy cyklu (na krótko przed owulacją) i trwa prawie do końca cyklu. W ten sposób endometrium i macica są przygotowywane na przyjęcie ewentualnego zarodka. Jeśli do zapłodnienia nie dojdzie, to po około czternastu dniach od owulacji pogrubione i rozpulchnione endometrium jest znów złuszczane i usuwane wraz z krwią miesiączkową, a cykl miesięczny rozpoczyna się od nowa.

Endometrioza – kiedy endometrium wydostanie się poza macicę

Czasami, z różnych przyczyn medycznych, z których nie wszystkie są poznane, fragmenty endometrium wydostają się poza macicę i zagnieżdżają w jamie brzusznej. Najczęściej osadzają się w jajnikach, na zewnętrznej ścianie macicy, ale czasem też na otrzewnej i narządach – jelitach, pęcherzu moczowym lub innych. Te przemieszczone fragmenty endometrium są tak samo wrażliwe na cykliczne zmiany stężeń hormonów żeńskich i zachowują się podobnie, jak endometrium w macicy – w połowie cyklu zaczynają rosnąć i pogrubiają się, by na początku następnego cyklu złuszczać się i krwawić. Jednak krew i tkanki z macicy są usuwane na zewnątrz, a szczątki tkanek i krew z jamy brzusznej nie mogą się wydostać i pozostają wewnątrz. Wszystko to powoduje stan zapalny i ból (szczególnie w czasie menstruacji), a po pewnym czasie może doprowadzić do powstawania zrostów, blizn i innych zmian, które dodatkowo nasilają dolegliwości bólowe, mogą upośledzać funkcjonowanie zaatakowanych narządów a także powodować niepłodność. W przypadku zajęcia jajników, mogą rozwinąć się na nich tzw. „cysty czekoladowe”, czyli torbiele wypełnione brunatną, gęstą treścią. Jest to krew i szczątki komórek endometrium, które nie mogły znaleźć ujścia.

Jakie są przyczyny endometriozy?

Przyczyny endometriozy nie są do końca poznane. Jedną z teorii jest tzw. zjawisko wstecznej menstruacji, kiedy to część krwi i złuszczonych komórek endometrium może dostawać się przez jajowody do jamy brzusznej. Wydostawaniu się komórek endometrium poza jamę macicy mogą sprzyjać także zabiegi chirurgiczne, np. cesarskie cięcie i inne operacje oraz urazy w obrębie macicy.  Zjawisko wstecznej menstruacji występuje jednak u większości kobiet, wiele kobiet rodzi też przez cesarskie cięcie, ale tylko u części z nich dochodzi do rozwoju endometriozy. Najprawdopodobniej kluczową rolę odgrywają tu indywidualne predyspozycje, czynniki hormonalne i immunologiczne.

Jakie są najczęstsze objawy endometriozy?

U niektórych kobiet endometrioza daje bardzo silne objawy związane z bólem i stanem zapalnym – ból w dolnej części brzucha, najczęściej w czasie menstruacji (ale nie tylko), ból w czasie stosunków płciowych (dyspaurenia), obfite krwawienia miesiączkowe, osłabienie, zmęczenie. Czasem występują problemy lub bóle związane z oddawaniem moczu lub z rytmem wypróżnień (biegunki i zaparcia), szczególnie w czasie miesiączki. Mogą występować także inne objawy, pojawiające się cyklicznie lub trwające przewlekle. Wiele z nich (np. bóle brzucha i okolicy krzyżowej, biegunki, zaparcia, wzdęcia, parcie na mocz, niekiedy krwawienia z nietypowych miejsc) można pomylić z objawami innych chorób, np. układu pokarmowego lub moczowego, dlatego diagnozę musi zawsze postawić lekarz. Zdarzają się jednak kobiety, u których endometrioza daje objawy bardzo słabe lub prawie żadne. Innym problemem związanym często z endometriozą jest niepłodność. Tutaj także nie ma sztywnej reguły – czasem kobiety cierpiące na endometriozę nie mogą zajść w ciążę, ale są też takie, którym się to udaje.

Jak rozpoznaje się endometriozę?

Metody diagnostyczne w przypadku endometriozy są różne, a diagnoza zawsze musi być postawiona przez doświadczonego specjalistę-ginekologa. Wstępne rozpoznanie opiera się zwykle na szczegółowym wywiadzie lekarskim. Oznacza to, że lekarz dokładnie wypytuje pacjentkę o jej objawy i towarzyszące im okoliczności. Po wywiadzie, następnym krokiem jest zazwyczaj badanie ginekologiczne i wykonanie USG przez pochwę lub przez odbyt. Wiele zmian chorobowych może być wykrytych przez dobrego specjalistę już na tym etapie. Czasem jednak konieczne są dodatkowe badania – na przykład „zwykłe” USG, MRI (rezonans magnetyczny), RTG lub badanie laparoskopowe z pobraniem wycinków do badań histopatologicznych. Metoda laparoskopowa polega na wprowadzeniu sondy do jamy brzusznej przez niewielkie nacięcie. Dzięki temu lekarz może obejrzeć wnętrze jamy brzusznej i pobrać wycinki do badania. Ta metoda daje najbardziej wiarygodne wyniki i jest uznawana za „złoty standard” w diagnostyce endometriozy; czasem daje też możliwość jednoczesnej interwencji leczniczej. Jest to jednak metoda inwazyjna i związana z niewielkim ryzykiem powikłań, jak każdy zabieg chirurgiczny.

Jakie są metody leczenia endometriozy?

Każda kobieta, u której podejrzewano lub wykryto endometriozę, na pewno zadaje sobie pytanie: czy endometrioza jest uleczalna? Czy jestem skazana na ciągły ból i nie będę mogła mieć dzieci? Chociaż na razie nie istnieją metody całkowitego wyleczenia endometriozy, to jeśli endometrioza jest właściwie rozpoznana i leczona, można osiągnąć dużą poprawę zarówno w przypadku bólu, jak i  poprawy płodności.

Wybór sposobu leczenia zależy od stopnia nasilenia choroby, wieku pacjentki i od tego, czy planuje zajść w ciążę, czy też nie chce mieć już dzieci. Decyzja o leczeniu musi być zawsze podjęta w porozumieniu z lekarzem specjalistą. Endometrioza jest chorobą związaną z hormonami, dlatego w leczeniu zwykle stosuje się leki hormonalne, które sprawiają, że komórki endometrium nie dostają sygnału do rozrastania się i choroba stopniowo jest „wyciszana”. Leki hormonalne zwykle hamują owulację, jednak po ich odstawieniu płodność wraca i możliwe jest zajście w ciążę. Czasem stosuje się też leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, a także immunomodulujące, czyli wpływające na układ odpornościowy. Jeśli te metody nie przynoszą pożądanych efektów, rozważa się leczenie chirurgiczne - zachowawcze albo radykalne. Operacja zachowawcza to taka, która polega na usunięciu jedynie zmian chorobowych i oszczędzeniu w jak największym stopniu narządów rozrodczych. Jest to opcja dla kobiet, które chcą jeszcze mieć dzieci. Jeśli choroba jest zaawansowana, a kobieta nie planuje już potomstwa, to można rozważyć radykalne usunięcie zaatakowanych narządów - macicy i jajników. Wybór metody leczenia nie zawsze jest prosty i trzeba przy nim wziąć pod uwagę bardzo wiele czynników. Wszystkie metody mają swoje zalety i wady, dlatego decyzję zawsze podejmuje lekarz ginekolog wspólnie z pacjentką. Lekarz orientuje się we wszystkich dostępnych metodach leczenia, a ponadto dokładnie zna stan zdrowia swojej pacjentki i jej plany prokreacyjne.

Postępowanie wspomagające przy endometriozie – dieta, fizjoterapia i zdrowy styl życia

Oprócz standardowego leczenia farmakologicznego i chirurgicznego, można sięgnąć także po inne sposoby na poprawienie jakości życia przy endometriozie. Warto stosować zdrową i odżywczą dietę, najlepiej ułożoną przez specjalistę-dietetyka. Taka dieta pomoże unikać produktów nasilających procesy zapalne, a wybierać te, które je ograniczają. Odpowiednia dieta jest ważna zwłaszcza wtedy, kiedy endometrioza powoduje lub nasila dolegliwości jelitowe. Ulgę w bólu może też przynieść specjalistyczna fizjoterapia, szczególnie wtedy, kiedy endometrioza powoduje zrosty lub blizny w jamie brzusznej, a także po operacjach chirurgicznych. Zawsze też należy pamiętać o dbaniu o swoje zdrowie poprzez higieniczny tryb życia – regularny dobry sen, dobraną do swoich potrzeb aktywność fizyczną, rezygnację z alkoholu i tytoniu.

Endometrioza to nie wyrok - nie bój się iść do lekarza!

Endometrioza to nie jest rak, ani inny nowotwór. Endometrioza nie jest też infekcją ani chorobą zakaźną. A jednak nie należy jej lekceważyć. Niewykryta i nieleczona endometrioza może się nasilać i w końcu prowadzić do komplikacji. Silny ból może bardzo utrudniać pracę, codzienne życie i życie intymne, a niepłodność często prowadzi do frustracji, a nawet depresji. Jednak wykrycie i prawidłowe leczenie endometriozy zwykle pozwala łagodzić objawy, prowadzić normalne życie i cieszyć się macierzyństwem. Dlatego, jeśli cierpisz na bolesne miesiączki lub masz inne niepokojące objawy, nie zwlekaj, tylko idź do lekarza. Im wcześniej, tym lepiej. U wielu kobiet od pojawienia się pierwszych objawów do postawienia diagnozy mija nawet kilkanaście lat – naprawdę nie warto męczyć się tak długo!

Więcej podobnych artykułów znajdziesz na Empik Pasje w dziale Poradniki. 

Bibliografia

1. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i metod leczenia endometriozy, 2012. Link: https://www.ptgin.pl/sites/default/files/page-2019/Diagnostyka%20i%20metody%20leczenia%20endometriozy.pdf (dostęp 10.05.2021)
2. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Szyłło, Scenariusz wywiadu w kierunku endometriozy, 2016. Link: https://www.ptgin.pl/sites/default/files/page-019/Schemat%20diagnostyki%20endometriozy.pdf (strona Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, dostęp 10.05.2021)
3.  Dr n. med. Andrzej Bacz „Endometrioza”, 2017, artykuł dla pacjentów w serwisie Medycyny Praktycznej. Link: https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/88290,endometrioza (dostęp 10.05.2021)

Zdjęcie okładkowe: źródło: shutterstock.com