Sławomir Mrożek

Epizod socjalistyczny

Swoje pierwsze pisarsko-satyryczne kroki stawiał jako zaangażowany ideologicznie socjalistyczny dziennikarz, a także rysownik-satyryk publikujący w „Przekroju” oraz „Szpilkach”. W przeciwieństwie do części literackiego środowiska nigdy nie wypierał się swojej młodzieńczej fascynacji komunizmem. Jednak być może to właśnie ta droga – od zaangażowania do negacji – pozwoliła mu poznać mechanizmy działania systemu oraz podporządkowywania jednostek władzy. To właśnie te tematy zdefiniowały późniejszą nonkonformistyczną, cenzurowaną przez władzę twórczość pisarza. Autor surowo oceniał wszelkie przejawy totalitaryzmu i parodiował socrealistyczną rzeczywistość. Zanurzenie w konkretnej rzeczywistości socrealistycznej odróżnia jego twórczość od innych dramatopisarzy zaliczanych do nurtu teatru absurdu, z którymi krytycy często zestawiają Mrożka, takimi jak Beckett, Ionesco, Dürrenmatt czy Genet.

Rozwój twórczy

Jako prozaik Mrożek zadebiutował dwoma zbiorami opowiadań wydanymi w 1953 r. – „Opowiadaniami z Trzmielowej Góry” oraz „Półpancerzami praktycznymi”. Techniki satyryczne pisarz doskonalił w kolejnych zbiorach zatytułowanych „Słoń" (1957) i "Wesele w Atomicach" (1959). Z kolei dramaturgicznym debiutem Mrożka była „Policja” z 1958 roku, ukazująca portret państwa, które by utrzymać totalitarny model rządów, za wszelką cenę potrzebuje istnienia opozycji. Z kolei w 1962 roku napisał „farsę w trzech częściach”, czyli „Męczeństwo Piotra Ohey’a“, niemal od razu wyreżyserowane przez Erwina Axera. Tytułowy bohater sztuki żyje w strachu przed okupującym mu łazienkę tygrysem.

W 1963 r. satyryk wyemigrował z Polski. Wkrótce wydał „Tango”. Dramat pokazuje, jak prymitywny osiłek Edek dochodzi do władzy i deklaruje: „byle cicho siedzieć, nie podskakiwać, uważać, co mówię, a będzie wam ze mną dobrze, zobaczycie. Ja jestem swój chłop. I pożartować mogę, i zabawić się lubię. Tylko posłuch musi być”. Dla obywateli socjalistycznej Polski te słowa brzmiały nadzwyczaj znajomo. Do dziś nie straciły swojej aktualności. Inne znane dramaty pisarza to „Emigranci” czy nostalgiczna „Miłość na Krymie”, nawiązująca do „Trzech sióstr Czechowa”.

Mrożek bardzo lubił gatunek jednoaktówek, czyli dramatów składających się tylko z jednego aktu. Krótkie, celne, dowcipne teksty przeplatał nutą goryczy. Do najbardziej znanych jednoaktówek pisarza należą: „Na pełnym morzu”, „Zabawa”, „Strip-tease”, a także seria 4 utworów o cechach dowcipnej alegorii z lisem w roli głównej.

Jednak Mrożek to nie tylko autor dramatów i opowiadań. W swoim twórczym dorobku autor ma także dwie niewielkie zabawne powieści, liczne eseje oraz felietony, trzy scenariusze filmowe, a także „literaturę pocztową”, czyli wydaną korespondencję listową składającą się na ciekawy portret autorski.

Emigracje Sławomira Mrożka

Po wyemigrowaniu z Polski Mrożek mieszkał we Włoszech, Paryżu, USA, Niemczech, Meksyku. W 1996 r. wrócił do Polski i osiadł w Krakowie. W 2002 r. po wylewie krwi do mózgu doznał afazji. Stracił mowę, zapomniał kilku języków, w tym polskiego, nie potrafił czytać ze zrozumieniem i liczyć. Intensywnie pracował nad odzyskaniem sprawności. Tak narodził się autobiograficzny „Baltazar”, dedykowany zwłaszcza wszystkim osobom dotkniętych afazją.

W 2008 r. przeniósł się do Nicei. Wbrew krążącym pogłoskom o motywacjach politycznych w wywiadach dla mediów zapewniał, że poszukuje tylko spokoju. Po udarze nigdy nie odzyskał pełnej sprawności twórczej. Zmarł 15 sierpnia 2013 r. w Nicei w wieku 83 lat. Tłumaczony na wiele obcych języków pisarz jest zaliczany do jednych z najwybitniejszych polskich pisarzy, chociaż jego dzieła na deskach scen nie cieszą się już taką popularnością jak dawniej. Nie doczekały się także ekranizacji.

Sławomir Mrożek - nagrody i wyróżnienia

Autor był wielokrotnie nagradzany. Warto przypomnieć wręczenie mu uznania ministra spraw zagranicznych za „wybitne zasługi w propagowaniu polskiej kultury za granicą w 1980”, a także zdobycie tytułów honorius causa Uniwersytetów Jagiellońskiego i Śląskiego. W1997 r. otrzymał Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, a w 2004 roku Złote Berło Fundacji Kultury Polskiej za „całokształt twórczości zgłębiającej gorzkie i ponure paradoksy życia w intencji uszlachetnienia kondycji ludzkiej”. Ponadto w 2011 r. pisarz dostał Nagrodę Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego za całokształt twórczości, a w 2012 Nagrodę Fundacji im. Kościelskich.