Pan Zmierzchów (okładka  miękka, wyd. 09.2014)

To zdecydowanie jedna z moich ulubionych książek. Czytam ją już drugi raz. Postacie są świetne, a w Amazonkach po prostu się zakochałam. Sprawdziłam źródła i okazuje się, że średniowieczne przekazy rzeczywiście lokują ich siedziby gdzieś na wschód od Wisły. Może faktycznie grasowały niegdyś na Mazowszu? Chyba tylko z opisami pogańskich wierzeń autor trochę przesadził. Słowianie praktykowali raczej pierwotny szamanizm, a wymyślne panteony bóstw zaczęli tworzyć stosunkowo późno i to raczej na Rusi Kijowskiej i zachodnich rubieżach, w reakcji na chrześcijaństwo lub pod wpływem Wikingów. Za to doskonały stylizowany język stanowi o wyjątkowości tej książki, choć może początkowo stanowić dla czytelnika pewną barierę, która jednak znika po przeczytaniu kilku rozdziałów.

Wiek XI to w historii Polski epoka bardzo mroczna: niewiele wiemy, co się wówczas działo, wiele spraw do dziś nie zostało wyjaśnionych. Owa tajemniczość daje pisarzom wielkie pole do manewrów, przez co takie epoki są lubiane przez pisarzy, którzy chcą akcję osadzić w realiach historycznych, a nie chce im się za bardzo wyszukiwać o danej epoce za wiele informacji. Istnieją źródła pisane z późniejszych czasów na temat zachowania rycerzy, różnych klas społecznych, przemian. One mogą być podstawą do opisania życia w tamtych czasach. Ja jednak jestem zwolenniczką patrzenia na tego typu literaturę jak na fantastykę lub powieść obyczajową czy realizm magiczny. Na pewno do wielu opowieści o średniowieczu wkradają się elementy niezwykłości, co jest usprawiedliwione wiarą bohaterów przejawiającą się w gusłach i wielu zabobonach wymieszanych z nową religią, która ze względu na podobne obrządki również dawała duże pole do fantazji, przez co podtrzymywała istnienie pogańskich kultów mimo zabiegów hierarchów kościoła. Bóstwa odpowiedzialne za różne dziedziny życia mieli zastąpić święci, co w umysłach nowo nawróconej ludności łatwo prowadziło do mieszania jednych z drugimi. Religia była tu sprawą nie sumienia, ale polityczną. Władca przez wiele wieków (prawie do rozbiorów Polski) mówił, w co mają wierzyć obywatele. Przechodzenie na inną religię kilka razy w życiu nie było spowodowane oświeceniem przez Boga z danej religii, ale deklarowaniem dania poparcia dla króla (w czasach elekcji w Polsce to się nasiliło).
Początek XI wiek to czasy rządów Bolesława Chrobrego, Mieszka II Lamberta – władców, którzy w swoim rządzeniu odnieśli wiele sukcesów, a mimo tego Polska była zagrożona przez działania cesarstwa i Rusi, z którą pertraktowali synowie pierwszego króla Polski. Kiedy rozpoczyna się akcja powieści sytuacja Polski jest skomplikowana: o tron upomina się Bolesław Bezprym, który porzucił życie zakonne, do którego go zmuszono. Wspierany Przez Otta Bolesławowica stara się odzyskać swoją pozycję pierworodnego. Wygnanie braci z kraju przez Mieszka II przyczynia się na najazdu na Polskę z dwóch stron: wschodu i zachodu. Po odzyskaniu władzy wdzięczny najeźdźcom władca odsyła insygnia królewskie do cesarstwa. Jego rządy nie trwają długo. Po zamachu na Bezpryma do władzy wraca Mieszko II. Szczęśliwe zbiegi okoliczności pozwoliły mu zjednoczyć kraj. Nie obyło się to bez strat w ludziach i ziemiach.
W „Panu Zmierzchów” Mieszko II jest bardzo ważną postacią, o której dowiadujemy się wiele z ust innych bohaterów. Głównym bohaterem jest łucznik Nielub, którego umiejętności są niezwykłe, a ich źródła sięgają świata starożytnego, czyli zapomnianego już przez większość jego współczesnych. Nielub ma do spełnienie dwie misje: rozkazy Mieszka II i cel własnego życia, czego oczekują od niego przedstawiciele plemienia Wilków, które uratowało mu życie przygarniając w dzieciństwie (co wówczas nie było tak oczywiste jak obecnie). Zadaniem Nieluba jako członka Wilków jest pokonywanie zjaw i niebezpieczeństw.
Jakub Krzysztof Nowak napisał bardzo nietypową powieść osadzoną w dawnych dziejach. Poza niezwykłą fabułą musimy zmierzyć się z językiem, w który trzeba będzie powoli wchodzić, ponieważ ze względu na stylizację jest on na początku męczący.
Książka spodoba się miłośnikom literatury historycznej, stylizowanej, ocierającej się o twórczość Józefa Ignacego Kraszewskiego, Andrzeja Sapkowskiego i Henryka Sienkiewicza oraz zwolenników literatury wampirycznej.