Spis treści:
- Co to są afty?
- Czy afty są groźne?
- Jak długo goją się afty?
- Skąd się biorą afty?
- Czy afty są zaraźliwe?
- Domowe sposoby na afty
- Jak wybrać najlepszy lek na afty?
- Afty – kiedy iść do lekarza?
Co to są afty?
Afty to niewielkie, okrągłe lub owalne ubytki (nadżerki lub płytkie owrzodzenia) błony śluzowej jamy ustnej. Występują przede wszystkim po wewnętrznej stronie warg i policzków, w okolicach dziąseł, a czasem także na podniebieniu lub języku. Pojawiają się u dorosłych i dzieci obojga płci. Mogą być pokryte białawym lub żółtawym nabłonkiem i mieć zaczerwienioną obwódkę. Najczęściej mają średnicę 2-5 milimetrów (tzw. afty Mikulicza lub afty małe), choć zdarzają się także większe zmiany, o średnicy powyżej 10 mm (afty Suttona). Wyróżnia się także tzw. afty opryszczkopodobne, które choć nie są powodowane przez wirusa opryszczki, to nieco przypominają takie zmiany. Są to niewielkie, ale liczne afty występujące w skupiskach, czasami zlewających się w większe ubytki.
Gwarancja najniższej ceny 
Czy afty są groźne?
Afty same w sobie nie stanowią zagrożenia zdrowia lub życia, jednak bywają mocno dokuczliwe. Bolesne afty mogą utrudniać jedzenie, picie i regularne szczotkowanie zębów. Szczególnie u dzieci afty mogą więc prowadzić do utraty apetytu, rozdrażnienia czy problemów ze snem.
Jak długo goją się afty?
Małe afty zwykle goją się same w ciągu 1-2 tygodni i nie pozostawiają blizn. Większe afty goją się dłużej i czasem zostawiają blizny. Jeśli więc zastanawiasz się, czy afta sama zniknie, to odpowiedź brzmi – najpewniej tak, choć można ten proces przyspieszyć i złagodzić towarzyszący mu dyskomfort.
Skąd się biorą afty?
Przyczyny pojawiania się aft nie są do końca poznane. Najprawdopodobniej mają one związek z trwałymi lub chwilowymi zaburzeniami w działaniu układu odpornościowego. Czasem afty pojawiają się wskutek nieuszkadzającego urazu błony śluzowej jamy ustnej, np. przygryzienia, ukłucia lub urażenia błony śluzowej szczoteczką przy myciu zębów. Afty mogą też pojawiać się – szczególnie u dzieci - po przebytej infekcji lub w okresach ogólnego osłabienia. Niektóre przypadki aft można powiązać z niedoborami mikroskładników odżywczych, szczególnie żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego i cynku.
Uporczywe i nawracające afty (tzw. aftoza nawracająca, ang. recurrent aphtous stomatitis) mogą świadczyć o poważniejszych schorzeniach układu odpornościowego i często współwystępują np. z chorobami zapalnymi jelit, (chorobą Crohna lub wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, celiakią), chorobami autoimmunologicznymi, schorzeniami zapalnymi naczyń krwionośnych (chorobą Behçeta), wrodzonymi lub nabytymi zaburzeniami odporności, w tym infekcją wirusem HIV. Niektóre badania wskazują na powiązanie nawracających aft z mutacjami w niektórych genach regulujących odpowiedź immunologiczną organizmu. Skłonność do występowania aft może też mieć komponent dziedziczny.
Jeżeli zadajesz sobie pytania, czy afty biorą się z brudu lub ze stresu, odpowiedź brzmi – raczej nie, choć silny lub przewlekły stres osłabia odporność, więc teoretycznie może sprzyjać powstawaniu aft. Niewłaściwa higiena jamy ustnej może natomiast utrudniać szybkie gojenie się aft i sprzyjać ich nadkażeniu bakteriami lub grzybami.
Czy afty są zaraźliwe?
Nie, ponieważ nie są powodowane przez drobnoustroje chorobotwórcze. Czasem może dojść do bakteryjnej lub grzybiczej infekcji afty, szczególnie jeśli chora osoba zaniedbuje właściwą higienę jamy ustnej lub ma silnie osłabioną odporność. Wyjaśnijmy też, że afty nie są tym samym, co pleśniawki w jamie ustnej. Afta to niewielka nadżerka błony śluzowej jamy ustnej, natomiast pleśniawka to potoczne określenie infekcji grzybiczej, najczęściej grzybem z rodzaju Candida. Pleśniawki mogą współwystępować z aftami, jednak pleśniawka i afta to dwa różne schorzenia.
Domowe sposoby na afty
Jeśli afty pojawiają się sporadycznie i są niewielkie, to najczęściej wystarcza staranna pielęgnacja jamy ustnej i leczenie miejscowe preparatami dostępnymi bez recepty. Jeśli afty są większe, liczne, mają tendencję do nawracania, mocno bolą lub nie chcą się goić same, to należy zgłosić się do lekarza – najlepiej do stomatologa. Domowe sposoby wspomagające leczenie aft obejmują:
- Regularną higienę jamy ustnej, aby nie dopuścić do nadkażenia bakteryjnego. Najlepiej używać bardzo miękkiej szczoteczki do zębów i pasty o łagodnym, niedrażniącym smaku. Pasty do zębów dla dzieci mogą być dobrym rozwiązaniem;
- Płukanie jamy ustnej łagodnymi płynami o właściwościach przeciwbakteryjnych i przeciwzapalnych (np. zawierającymi chlorheksydynę). Najlepiej wybierać płyny bez drażniących dodatków smakowych i bez alkoholu. Można też sięgnąć po łagodne płukanki ziołowe, np. napary z szałwii lub rumianku;
- Stosowanie miejscowych żeli, sprejów lub płynów na afty. Takie preparaty mają za zadanie utworzyć warstwę ochronną na uszkodzonym miejscu i sprzyjać gojeniu;
- Spożywanie pokarmów bogatych w żelazo, witaminy z grupy B i cynk (np. wątróbki, czerwonego mięsa, jaj, drożdży);
- Unikanie potraw i napojów gorących, słonych, kwaśnych i ostrych, które mogłyby podrażniać błonę śluzową dotknięta aftami;
- Unikanie alkoholu, papierosów i tytoniu do żucia.
Jak wybrać najlepszy lek na afty?
Wybór postaci preparatu zależy głównie od umiejscowienia i liczby aft, wygody stosowania i osobistych preferencji pacjenta. Preparaty na afty mają są zwykle zarejestrowane jako wyroby medyczne lub leki bez recepty (OTC) i najczęściej mają postać żelu lub maści do stosowania w jamie ustnej, sprayu lub płynu do płukania ust. Przy zakupie produktu dla dziecka należy upewnić się, że dany preparat jest przeznaczony dla dzieci w danej grupie wiekowej. Niektóre żele lub płyny dla dorosłych nie nadają się do stosowania u dzieci, szczególnie tych najmłodszych.
Pojedyncze afty zlokalizowane po wewnętrznej stronie policzków lub warg można smarować specjalnym żelem lub maścią. Takie preparaty są gęste i lepkie, dlatego dłużej pozostają (i działają) w miejscu zastosowania. Kiedy aft jest więcej lub występują w miejscach trudno dostępnych (np. z tyłu jamy ustnej czy na podniebieniu), można wybrać spray lub płyn do płukania, który pokryje od razu większą powierzchnię błony śluzowej.
Leki i wyroby medyczne na afty zawierają najczęściej:
- substancje nawilżające i tworzące film ochronny na błonie śluzowej, takie jak kwas hialuronowy, hydroksymetyloceluloza lub inne łagodne substancje żelujące,
- środki o działaniu przeciwbakteryjnym, np. chlorheksydynę, chlorek benzalkoniowy lub cetalkoniowy, oktenidynę,
- składniki o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym, np. salicylan choliny, benzydamina,
- wyciągi ziołowe o działaniu łagodzącym, ściągającym i przeciwzapalnym, np. z rumianku, szałwii, kory dębu, nagietka lub tymianku.
Przed zakupem konkretnego preparatu warto dowiedzieć się, jaki jest jego skład, smak i sposób stosowania, aby wybrać produkt najlepiej odpowiadający naszym potrzebom. W razie wątpliwości można poradzić się farmaceuty w aptece lub lekarza dentysty.
Afty – kiedy iść do lekarza?
Czasem afty mogą wskazywać na poważniejsze zaburzenia zdrowotne, dlatego nie należy ich lekceważyć. Kiedy trzeba z aftą iść do lekarza?
- Kiedy afty występują u niemowlęcia lub małego dziecka,
- Kiedy zmiany nie goją się po upływie dwóch tygodni. Należy wtedy koniecznie przeprowadzić dokładniejszą diagnostykę, aby wykluczyć ewentualny proces nowotworowy;
- Kiedy afty mają tendencję do nawracania (pojawiają się co kilka miesięcy lub częściej), lub są duże i bolesne. Taki stan też może wymagać pogłębionej diagnostyki, w tym pod kątem niedoborów pokarmowych (niedoboru żelaza lub witamin), chorób autoimmunologicznych, chorób zapalnych jelit, choroby Behçeta lub niedoborów odporności, w tym zakażenia wirusem HIV. To, jakie testy będą potrzebne w konkretnym przypadku, ustali lekarz po dokładnym zbadaniu i wypytaniu pacjenta o wszelkie istotne okoliczności;
- Kiedy aftom towarzyszą inne objawy, np. nadżerki i owrzodzenia w innych miejscach ciała, infekcje jamy ustnej lub błon śluzowych, opryszczka, wsypka itp.
Po więcej podobnych artykułów zaglądajcie do działu Zdrowie.
Źródło zdjęć w artykule i zdjęcia okładkowego: Shutterstock
Bibliografia
- Plewa MC, Chatterjee K. Recurrent Aphthous Stomatitis. [Updated 2023 Nov 13]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK431059/ (dostęp 25.02.2025),
- Erdős M, Jakobicz E, Soltész B, Tóth B, Bata-Csörgő Z, Maródi L. Recurrent, Severe Aphthous Stomatitis and Mucosal Ulcers as Primary Manifestations of a Novel STAT1 Gain-of-Function Mutation. Front Immunol. 2020 May 28;11:967. doi: 10.3389/fimmu.2020.00967. PMID: 32547544; PMCID: PMC7270203,
- Dr n. med. Maciej Nowak, „Afty nawracające - diagnostyka, różnicowanie i leczenie”, Stomatologia Practise&Cases, 49, marzec 2019. Link: https://www.praktycznastomatologia.pl/artykul/afty-nawracajace-diagnostyka-roznicowanie-i-leczenie (dostęp 26.02.2025),
- lek. stom. Magdalena Kuźnik, „Afty – przyczyny i leczenie”, serwis Medycyna Praktyczna dla pacjenta. Link: https://www.mp.pl/pacjent/stomatologia/choroby-i-leczenie-przyzebia/295854,afty-przyczyny-i-leczenie (dostęp 25.02.2025).
Komentarze (0)