Spis treści:
- Przewlekłe zmęczenie - co to jest?
- Możliwe przyczyny przewlekłego zmęczenia
- Zespół przewlekłego zmęczenia, czyli CFS
- Wciąż odczuwam zmęczenie i brak energii. Co robić?
Przewlekłe zmęczenie - co to jest?
Zmęczenie to subiektywne uczucie niemożności podjęcia wysiłku, połączone z potrzebą wypoczynku, snu i regeneracji. Normalnie zmęczenie jest zdrowym objawem sygnalizującym, że energetyczne rezerwy organizmu chwilowo się wyczerpały i należy je uzupełnić. Po odpoczynku, właściwym odżywieniu i wyspaniu się zmęczenie powinno ustąpić, a człowiek powinien znów być gotowy do działania. Takie zmęczenie to zmęczenie ostre, przemijające. Jednak czasem uczucie zmęczenia czy znużenia utrzymuje się całymi tygodniami, a nawet miesiącami. Mówi się wtedy odpowiednio o zmęczeniu podostrym lub przewlekłym. Co oznaczają te terminy?
W języku potocznym słowo „ostry” kojarzy się z czymś mocno nasilonym, np. „ostry ból” to dla laika ból przeszywający lub bardzo silny. Przeciwieństwem tego słowa byłoby określenie „łagodny”. Jednak w fachowym języku medycznym słowo „ostry” oznacza „krótkotrwały”, a jego przeciwieństwem jest przymiotnik „przewlekły”, czyli długotrwały. Według tego klucza zmęczenie dzielimy na:
- zmęczenie ostre – trwające do miesiąca,
- zmęczenie podostre – trwające od miesiąca do pół roku,
- zmęczenie przewlekłe – trwające ponad pół roku.
Ciągłe, podostre lub przewlekłe zmęczenie jest bardzo uciążliwą dolegliwością. Utrudnia codzienne funkcjonowanie i wykonywanie obowiązków. Długo utrzymujące się zmęczenie i brak energii może być objawem rozmaitych chorób somatycznych lub psychicznych, a w niektórych okolicznościach bywa uznawane za chorobę samą w sobie.
Gwarancja najniższej ceny
Gwarancja najniższej ceny
Gwarancja najniższej ceny
Możliwe przyczyny przewlekłego zmęczenia
Dlaczego ciągle czujesz się zmęczona (zmęczony)? Istnieje bardzo wiele czynników, które mogą przyczyniać się do ciągłego uczucia zmęczenia, znużenia czy osłabienia. Należą do nich choroby, okoliczności życiowe, tryb życia czy stan odżywienia. Z tego powodu ustalenie konkretnej przyczyny chronicznego zmęczenia bywa w niektórych przypadkach trudne i wymaga dobrej współpracy z doświadczonym lekarzem.
Poniżej wymieniamy niektóre czynniki, które mogą powodować uczucie ciągłego zmęczenia.
- Przemęczenie i brak odpoczynku. Czasem możesz być zmęczony (zmęczona) po prostu dlatego, że masz za dużo pracy lub domowych obowiązków. Jeśli to jedyna lub główna przyczyna twojego zmęczenia, to urlop i dłuższy wypoczynek powinny pomóc ci wrócić do pełni sił.
- Chroniczny stres. Życie w ciągłym napięciu, brak poczucia bezpieczeństwa (życiowego, zdrowotnego czy finansowego), tkwienie w toksycznej relacji, przeciążenie psychiczne – wszystko to po pewnym czasie prowadzi do wyczerpania całego organizmu.
- Przebodźcowanie mózgu spowodowane np. nadmiernym korzystaniem z komputerów i smartfonów, ciągłe scrollowanie, oglądanie filmów czy granie w gry komputerowe. Nasze mózgi nie są przystosowane do ciągłego przetwarzania tak wielkich ilości informacji audiowizualnych, dlatego po pewnym czasie mogą po prostu ulec wyczerpaniu.
- Choroby i zaburzenia psychiczne. Depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania i inne problemy ze zdrowiem psychicznym często wiążą się z uczuciem przytłaczającego zmęczenia, brakiem energii i siły do podejmowania nawet podstawowych codziennych czynności.
- Zaburzenia snu. Niedobory snu mogą mieć różne przyczyny – np. stres, bezdech senny, niedosypianie z przepracowania, z powodu opieki nad niemowlęciem lub chorym członkiem rodziny, hałas lub złe warunki w miejscu, gdzie się sypia. Sen jest niezbędny do właściwej regeneracji organizmu. Długotrwały niedobór snu lub jego niska jakość mogą skutkować nie tylko ciągłym zmęczeniem, ale i rozwojem wielu chorób przewlekłych.
- Choroby układu nerwowego. Zmęczenie bywa jednym z objawów stwardnienia rozsianego, demencji i innych zaburzeń neurologicznych.
- Niedożywienie i niedobory składników pokarmowych. Chroniczne zmęczenie często towarzyszy anemii (niedokrwistości) spowodowanej np. utratą krwi, niedoborem żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego. Może być też objawem niedoboru jednej lub wielu witamin, mikroelementów, białka itd. Można też z dużą dozą pewności powiedzieć, że niemal każdy niedobór pokarmowy może skutkować zmęczeniem i brakiem energii. Ciągle zmęczone bywają też osoby ogólnie niedożywione, np. pacjenci z zaburzeniami odżywiania, chorobami układu pokarmowego lub stosujące restrykcyjne diety, np. dietę wegańską bez odpowiedniej suplementacji.
- Choroby metaboliczne i hormonalne, m.in. niedoczynność lub nadczynność tarczycy, cukrzyca typu 1 i 2, przewlekłe choroby wątroby (w tym stłuszczenie, marskość lub zapalenie wątroby).
- Choroby autoimmunologiczne i zapalne, np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty, twardzina układowa, choroba Hashimoto, choroba Crohna i inne choroby zapalne jelit.
- Choroby nowotworowe, a także chemioterapia lub radioterapia przeciwnowotworowa stanowią duże obciążenie dla organizmu i często wiążą się z długotrwałym zmęczeniem.
- Choroby serca, układu krążenia i układu oddechowego, takie jak choroba wieńcowa, niewydolność mięśnia sercowego, astma, POChP i inne. Takie schorzenia skutkują upośledzonym rozprowadzaniem tlenu do wszystkich narządów, dlatego osoby chore na serce i płuca często są zmęczone i źle tolerują nawet umiarkowany wysiłek.
- Niektóre choroby zakaźne, takie jak infekcja wirusem HIV, przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby typu B i C, zakażenia wirusem Epsteina-Barra, borelioza, gruźlica itp. także mogą być powodem długotrwałego uczucia zmęczenia.
- Przyjmowanie niektórych leków, nadużywanie kofeiny lub alkoholu, zażywanie narkotyków.
- Zespół przewlekłego zmęczenia (chronic fatigue syndrome) – to ciągłe, nieustępujące zmęczenie, które nie mija nawet po wyspaniu się i odpoczynku, i przy którym nie stwierdza się żadnych uchwytnych schorzeń, które mogą spowodować taki stan.
Jak widać, przyczyn przewlekłego zmęczenia może być mnóstwo. Co gorsza, istnienie jednej z nich nie wyklucza innych, a ich objawy mogą się na siebie nakładać. Diagnostyka musi więc obejmować całościowe spojrzenie na stan zdrowia, tryb życia, historię medyczną pacjenta, łączną analizę wszelkich innych objawów i wywołujących je okoliczności, a także panel różnych badań laboratoryjnych, obrazowych i innych, jeśli okażą się potrzebne.
Zespół przewlekłego zmęczenia, czyli CFS
Chroniczne zmęczenie, które nie ustępuje pomimo snu i wypoczynku, i które nie ma żadnej uchwytnej przyczyny organicznej stało się problemem tak wielu osób, że doczekało się własnej nazwy jako oddzielna jednostka chorobowa. Chodzi o zespół przewlekłego zmęczenia, po angielsku zwany Chronic Fatigue Syndrome/Myalgic Encephalomyelitis (CFS/ME).
Głównymi objawami, które pozwalają stwierdzić zespół przewlekłego zmęczenia są:
- długotrwałe zmęczenie, poważnie utrudniające codzienne funkcjonowanie i pracę, utrzymujące się co najmniej 6 miesięcy,
- zła tolerancja wysiłku - znaczne pogorszenie objawów odczuwane po wysiłku fizycznym lub psychicznym,
- sen nieprzynoszący wypoczynku - zmęczenie i senność nieustępujące nawet po długim śnie.
Tym objawom towarzyszą często inne, takie jak:
- trudności z koncentracją, pamięcią, obniżona wydolność umysłowa („mgła mózgowa”),
- zła tolerancja pozycji pionowej (stania lub siedzenia prosto), ulga po położeniu się i uniesieniu nóg, zawroty głowy po wstaniu,
- czasem także lekko podniesiona temperatura, powiększone węzły chłonne, bóle stawów i mięśni, głowy, gardła, mdłości,
- obniżony nastrój, kłopoty ze snem.
Aby zdiagnozować zespół przewlekłego zmęczenia należy też wykluczyć inne choroby, np. anemię, nowotwór, chorobę autoimmunologiczną, niedoczynność tarczycy czy cukrzycę.
Przyczyny zespołu przewlekłego zmęczenia są złożone i nie do końca poznane. Prawdopodobnie składają się na nie zaburzenia ze strony układu nerwowego i odpornościowego, a także przewlekły stan zapalny i stres oksydacyjny. Niektóre infekcje wirusowe (np. wirusem Epsteina-Barra, powodującym mononukleozę zakaźną, wirusem herpes lub parwowirusem B19) mogą być zdarzeniem wyzwalającym tę chorobę.
Nie ma na razie skutecznego leczenia przyczynowego, które pozwoliłoby pozbyć się CFS raz na zawsze. Leczenie zespołu chronicznego zmęczenia polega głównie na połączeniu psychoterapii poznawczo-behawioralnej, stopniowej adaptacji do umiarkowanego wysiłku fizycznego i łagodzeniu objawów za pomocą leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych, przeciwdepresyjnych lub innych, zależnie od potrzeby. Systematyczna terapia i współpraca z lekarzem (lub całym zespołem opieki medycznej) pozwala jednak poprawić jakość życia pacjenta i umożliwić mu powrót do codziennej aktywności zawodowej i społecznej.
Gwarancja najniższej ceny
Gwarancja najniższej ceny
Gwarancja najniższej ceny
Wciąż odczuwam zmęczenie i brak energii. Co robić?
Jeżeli wciąż czujesz zmęczenie, znużenie, senność i brak energii, nie lekceważ tego. Może po prostu za dużo pracujesz i za mało śpisz, a może twoje ciało daje ci znać, że dzieje się z nim coś złego. Zacznij od najprostszych rozwiązań i zobacz, czy nastąpi poprawa. Jeśli nie, nie zwlekaj i koniecznie idź do lekarza.
- Przyjrzyj się swojemu trybowi życia. Czy się wysypiasz? Czy po pracy masz czas na odpoczynek i relaks? Czy żyjesz w ciągłym biegu, od jednej pracy do drugiej, z biura do zajęć domowych, z dyżuru na dyżur? Jeśli czujesz się po prostu przemęczony pracą lub przytłoczona obowiązkami, bez czasu dla siebie, postaraj się znaleźć ten czas. Odpocznij, weź urlop, zregeneruj się. Ogranicz czas spędzany przed ekranem, a w zamian więcej przebywaj na świeżym powietrzu i z ludźmi, których lubisz. Jeśli to pomoże, to świetnie. Jeśli nie, musisz szukać dalej.
- Przyjrzyj się swojej diecie. Czy jesz wystarczająco dużo kalorii, białka, ważnych witamin i mikroelementów? Zwróć uwagę szczególnie na te składniki, których niedobór szczególnie przyczynia się do zmęczenia: żelazo, witaminę B12, kwas foliowy i inne witaminy z grupy B, magnez, pełnowartościowe białko. Nie zapominaj o najbardziej odżywczych produktach, jakimi są wysokiej jakości mięso i podroby, ryby, jaja, nabiał, świeże owoce i warzywa. W razie potrzeby możesz przez jakiś czas stosować suplementy diety, ale dobre produkty żywnościowe są na dłuższą metę zawsze lepszym rozwiązaniem.
- Przyjrzyj się swojemu zdrowiu psychicznemu. Czy dokucza ci chroniczny stres? Może ciągle niepokoisz się o środki do życia, zdrowie najbliższych, przyszłość swoich dzieci, masz kłopoty w pracy? Może zauważasz u siebie objawy depresji, zaburzeń lękowych czy zaburzeń odżywiania? Nie wstydź się poprosić o pomoc lekarza, psychologa, pracownika społecznego lub inną osobę, której ufasz.
- Idź do lekarza i przebadaj się. Jakie badania robi się przy chronicznym zmęczeniu? Prawdopodobnie na początku lekarz dokładnie wypyta cię o wszelkie objawy, czas ich trwania i towarzyszące im okoliczności, i skieruje cię na podstawowe badania: morfologię krwi, wskaźniki stanu zapalnego (OB i CRP), próby wątrobowe i nerkowe, poziom hormonów tarczycy, poziom glukozy na czczo, pomiar ciśnienia tętniczego itd. W razie potrzeby można rozszerzyć panel badań, aby sprawdzić np. niedobory żelaza lub witamin, stan serca i płuc (np. poprzez EKG, spirometrię czy próby wysiłkowe), zlecić testy w kierunku chorób zakaźnych, autoimmunologicznych lub nowotworowych. Możesz też dostać skierowanie do specjalisty, np. psychiatry, neurologa, reumatologa, kardiologa lub pulmonologa.
Być może okaże się, że twój problem ma konkretną przyczynę, np. niedoczynność tarczycy lub anemię. Wiadomo wtedy, co robić i jakie podjąć leczenie. Jednak nie poddawaj się, jeśli ustalanie diagnozy przeciągnie się w czasie. Chroniczne zmęczenie jest dużym wyzwaniem diagnostycznym, ponieważ wiele czynników może je powodować. Czasem u jednej osoby występuje więcej niż jeden z nich i trudno ocenić, która przyczyna jest tą pierwotną. Najważniejsze, aby nie lekceważyć tych objawów i znaleźć lekarza, który również ich nie zlekceważy. W wielu przypadkach właściwa diagnoza i leczenie pozwala wrócić do normalnego życia i ponownie cieszyć się codzienną aktywnością.
Po więcej podobnych artykułów zaglądajcie do działu Zdrowie.
Źródło zdjęć w artykule i zdjęcia okładkowego: Shutterstock
Bibliografia
- Sapra A, Bhandari P. Chronic Fatigue Syndrome. [Updated 2023 Jun 21]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557676/ (dostęp 205.2025, strona w języku angielskim),
- lek. Magdalena Wiercińska, „Zespół przewlekłego zmęczenia - przyczyny, objawy, leczenie”, artykuł w serwisie Medycyna Praktyczna dla pacjenta. https://www.mp.pl/pacjent/choroby/360978,zespol-przewleklego-zmeczenia-przyczyny-objawy-leczenie, dostęp 21.05.2025),
- lek. Magdalena Wiercińska, „Ciągłe zmęczenie – przyczyny i choroby, których może być objawem”, artykuł w serwisie Medycyna Praktyczna dla pacjenta. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/360967,ciagle-zmeczenie-przyczyny-i-choroby-ktorych-moze-byc-objawem (dostęp 21.05.2025),
- Prof. dr hab. med. Aleksander Araszkiewicz, Olga Tymanowska, „Wyniszczający zespół przewlekłego zmęczenia”, artykuł w serwisie Psychiatria po Dyplomie Nr 05 (październik)/201 https://podyplomie.pl/psychiatria/17201,wyniszczajacy-zespol-przewleklego-zmeczenia (dostęp 21.05.2025),
- Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome – informacje w oficjalnym serwisie U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). https://www.cdc.gov/me-cfs/about/index.html (dostęp 21.02025, strona w języku angielskim).
Komentarze (0)